آماده سازی مواد اولیه برای بافت قالی
در روند تولید منسوجات، که نقطه آغاز آن به زمانهای بسیار دور می‌رسد، استفاده از گیاهان و بعدها پشم حیوانات صورت گرفت و امروزه شاهد مواد اولیه کاملا صنعتی هستیم.
تلاش انسان برای هر چه بهتر شدن کیفیت زندگی همان چیزی است باعث پیشرفت علوم، فنون، هنرهای مختلف و صنعت گردیده است. تولید منسوجات نیز همانند دیگر فنون از این قاعده مستثنی نیست و تلاش برای استفاده از مواد اولیه موجود در طبیعت و فرآیند بهینه سازی و اصلاح آن برای استفاده در کالاهای مورد نیاز زندگی بشر روز به روز در حال رشد می‌باشد.
هر فعالیتی که بر پایه تولید بنا می‌گردد برای شروع، مواد اولیه یا پیش‌نیازهایی لازم دارد؛ انجام یک سری اقدامات، فراهم نمودن ابزار و مواد همچنین آماده کردن بستر شروع کار، سپس پیشبرد مرحله به مرحله تولید. در نوشته‌ی پیش رو سعی گشته است علاوه بر معرفی اقدامات اولیه جهت قالیبافی، برخی اصطلاحات رایج نیز توضیح داده شود.
پیشتر از مواد اولیه فرش صحبت رفت، اما صرف وجود مواد اولیه برای شروع کار کافی نیست و لازم است آنها را مناسب با قالی که قرار است بافت شود، آماده کنیم.
آماده سازی مواد اولیه در بافت فرش؛ یعنی فرآیندهایی که پشم، پنبه و یا ابریشم را به "الیاف" یا "نخ"هایی تبدیل می‌کند که بافنده کار خود را با آن شروع کند.
اصطلاح "خامه" در فرش به معنی الیاف آماده شده از پنبه، پشم و یا ابریشم که بعنوان ماده اولیه تار و پود جهت بافت قالی است.
برای آماده شدن خامه پشمی پس از طبقه بندی پشم بر اساس کیفیت؛ مراحل حلاجی و شستشوی الیاف و سپس ریسیدن آن انجام می‌گیرد که هر کدام باید در نهایت دقت صورت بگیرد. آماده کردن اصولی مواد اولیه به اندازه‌ی چله کشی و بافت امری‌ست مهم، زیرا برای بدست آمدن یک قالی تمیز و با کیفیت بسیار تأثیرگذار است.
در مرحله حلاجی، پشمی که به انواع مواد خارجی و ادرار خود دام آغشته است جدا می‌شود که این مرحله هم به صورت دستی با "ترکه یا کمان حلاجی" انجام می‌شود و هم به صورت ماشینی با دستگاه‌های مکانیکی که سریعتر و تمیزتر از روش حلاجی با دست می‌باشد.
مرحله شستشو همانند حلاجی هم به صورت دستی و هم ماشینی انجام می‌شود. جهت پاک سازی هر گونه چربی و آلودگی از پشم که در روش ماشینی به دلیل استفاده از شوینده‌های مناسب این عمل با دقت بیشتری صورت می‌گیرد. هرچه مراحل حلاجی و شستشو و سپس خشک کردن پشم با دقت بیشتری انجام شود به همان اندازه در جلوگیری از پوسیدگی و بید زدگی و فاسد شدن فرش مؤثر می‌باشد.
مرحله بعدی در بدست آمدن خامه "ریسندگی" است؛ که به دو روش دستی و ماشینی انجام می‌گیرد.
در روش دستی که امروزه بیشتر در میان روستائیان و عشایر صورت می‌گیرد، برای ریسیدن پشم از "دوک" یا چرخ‌های ریسندگی چوبی استفاده می‌شود. برای این کار لازم است که ریسنده دارای مهارت و تجربه کافی باشد تا بتواند خامه‌ی با کیفیت ارائه دهد.
در روش ماشینی مرحله ریسندگی به وسیله‌ی دستگاه انجام می‌شود که به طور حتم نسبت به روش دستی بسیار سریعتر و با کیفیت بیشتر صورت می‌گیرد.
دست آخر در این فرآیند نوبت به "رنگرزی" خامه ها می‌رسد؛ برای رنگرزی خامه‌ها بایستی به این نکته توجه داشت که در فرش‌های زمینه مشکی، سرمه‌ای و لاکی و ... مرحله رنگرزی قبل از مرحله بدست آمدن خامه انجام می‌شود، به این صورت که پشم بعد از شسته شدن رنگرزی می‌گردد و سپس حلاجی و ریسندگی. این کار باعث می‌شود پشم به طور یکدست رنگ شود.
در برخی مناطق مانند تبریز رنگرزی پس از بدست آمدن خامه انجام می‌گیرد.
رنگ های مورد استفاده در رنگرزی به دو نوع شیمیایی و طبیعی تقسیم می‌شود. امروزه به دلیل اینکه رنگرزی با رنگ شیمیایی ارزان‌تر و سریعتر انجام می‌گیرد بیشترمورد توجه قرار گرفته است. در مقابل اگر چه رنگرزی با رنگ طبیعی کاری پرزحمت و دشوار می‌باشد، نباید جلا و دوام رنگ در آن را نادیده گرفت.
لازم به ذکر است که در همه‌ی مراحل، شستشو انجام می‌گیرد تا محصول آماده شده به مرحله بعدی برسد.
همانطور که میدانیم در بافت همه‌ی منسوجات اجزایی به نام "تار و پود" وجود دارد که باعث به وجود آمدن یک دستبافته منسجم و یکپارچه می‌شود. در بافت فرش تار یا همان "چله" ابتدا با عمل "چله کشی" حاضر می‌گردد. چله یا تار مجموعه‌ای از نخ‌های پشمی یا ابریشمی یا پنبه‌ای است که به موازات هم و با کششی معیّن به میله‌های دار قالی پیچیده می‌شوند. چله کشی برای هر فرش متفاوت است زیرا ظرافت و ضخامت چله به گره‌های مورد نظر برای هر فرش بستگی دارد. برای مثال، برای قالی‌هایی که رجشمار بالایی دارند یعنی ظریف‌تر هستند، از چله ابریشم که ظرافت و مقاومت بالایی دارد استفاده می‌کنند.
پود قالی نخ‌هایی از جنس پنبه، پشم یا ابریشم است که به صورت افقی و 90 درجه از لابلای تارها عبور داده می‌شود و پس هر ردیف بافته شدن با شانه کوبیده می‌شوند تا در هم فرو رفته و استحکام بالایی بدست بیاید.
برای انتخاب ظرافت پود، همانند چله رجشمار فرش تعیین کننده است.
اصطلاح "پودگذاری" به عملی گفته می‌شود که بعد از یک ردیف گره گذاری انجام می‌گیرد و باعث انسجام و یکپارچه شدن قسمتهای بافته شده فرش می‌شود.
بعد از پودگذاری، بوسیله "شانه" گره‌های زده شده رو چله کوبیده می‌شود تا کاملا در جسم فرش فرو بروند.
تمام اقداماتی که ذکر شد به طور کلی و با تفاوت اندک بسته به نوع کالای تولیدی، در بافت همه منسوجات وجود دارد. در بافت قالی بسته به شرایط منطقه و یا روشهای رایج در آن، مراحل انجام کار ممکن است با تغییرات اندکی صورت گیرد. بطور مثال در مراحل حلاجی و ریسندگی امکان دارد وسیله‌ی مورد استفاده در منطقه‌ای با منطقه دیگر کمی متفاوت باشد یا در رنگرزی الیاف، گوناگونی گیاهان و مواد معدنی موجود در آن اقلیم با اقلیم دیگر تفاوت داشته باشد. همه اقدامات در نهایت منجر به تولید قالی هایی با کیفیت‌های مختلف و ویژگیهای منحصربفرد می‌شود و همین گوناگونی و تنوع باعث ایجاد سبک های خاص در بافت، نقوش منحصربفرد یک اقلیم خاص و تنوع در قالی های بافته شده می‌گردد.