شیوه های مرسوم قالی بافی
شاید برای هر کدام از ما پیش آمده باشد که هنگام انجام دادن کاری که متناوبا با آن مشغول هستیم متوجه نکات خاصی شده باشیم. مانند این نکته که تغییر یک مرحله، حذف و اضافه یا جایگزینی آن با یک عمل یا مرحله دیگر باعث پیشرفت بهتر کار می‌گردد. شاید حتی برخی از ما که توانایی و مهارت اجرایی داشته‌ایم مراحل و دستورالعمل جدید و منحصربفردی تعریف کرده باشیم.
گوناگونی ابزار، نوع استفاده از آنها و طی کردن مراحل خاص آن در یک هنر، یک صنعت و یا یک فن به دلیل تفاوت در محیط مورد استفاده، تفاوت کارآیی مورد انتظار از آنها و حتی تفاوت افراد و تجارب آنها، ایجاد میشود و همین تفاوتها عامل ایجاد روش‌ها و تکنیک‌های متنوع در انجام یک کار معین در مناطق و اقیلم‌ها می‌گردد. در موضوع مورد بحث ما نیز این مسئله به وضوح نمایان است، چه بسا استادان ماهر قالیبافی را دیده باشیم که سالهای سال تلاششان را با همان شیوه‌ی خاص خود و ابزار خاص خود همچنان پیش می‌برند و هنرشان را آشکار می‌سازند. بدون شک استادکاران هر منطقه در بوجود آمدن تکنیک‌های مختلف بافت قالی آن اقلیم بی‌تأثیر نبوده‌اند. از شیوه‌های شناخته شده در بافت که امروز نیز کاربرد دارند؛ 4 شیوه بافت لول، نیم لول، تخت و کرباس بافت هستند که اساس تفاوت این چهار روش در اصل به نحوه‌ی چله‌کشی برمی‌گردد.
بافت لول:
در بافت لول قرار گیری تارهای چله بر روی دار به گونه ای‌ست که در محل گره زدن به هم چسبیده اند و فاصله‌ای بین آنها وجود ندارد. زاویه‌ای بین تارهای زیر و رو وجود دارد که در سطح مقطع بافت بین 80 تا 120 درجه است.
در این شیوه از دو پود استفاده می شود پود زیر که کم تاب و ضخیم و پود رو که نازک و پرتاب است. پود زیر ضخامتی تا دو برابر قطر تارها دارد و از فضای زیر ضربدری چله عبور میکند، به شکلی که تارهای زیر و رو پود ضخیم را در میان میگیرند. پس از پود زیر ،پود رو عبور داده میشود. پود رو از بالای ضربدری چله عبور میکند و به شکل نرم روی پود ضخیم کوبیده میشود. در این بافته‌ها یک گره از پشت فرش که قوس مانند است به صورت گره کامل و تک دیده میشود و ردیف گره ها کاملا برجسته و متمایز است.
بافت نیم لول:
تارها در این روش در سر دار به هم چسبیده نیستند و فاصله بین آنها کمتر از اندازه یک قطر تار است. در بافت نیم لول، زاویه قرار گرفتن تارها در سطح مقطع بافت بین 120 تا 170 درجه است. در این روش استفاده از دو پود به ضخامت یکسان استفاده میشود یعنی پود زیر ضخامتی همانند پود رو دارد و این جه تمایزی است که برای بافت نیم لول و لول میتوان به آن اشاره کرد. در این بافت یک گره در پشت فرش به اندازه یک گره و نیم گره دیده میشود.
بافت تخت:
این نوع بافت بیشتر در مناطق عشایری مرسوم می‌باشد. در بافت تخت، زاویه قرار گرفتن تارها در سطح مقطع بافت170 الی 180 درجه است. تارها در این روش در سردار به هم چسبیده نیستند و فاصله بین آنها به اندازه یک قطر تار یا کمی بیشتر است. برای بافت تخت در اغلب موارد از یک نوع پود رو استفاده میشود. به همین سبب به آن تک پود هم میگویند. این پود از بالای ضربدری چله عبور میکند و به شکل آزاد یا کشیده کوبیده میشود. در این بافته، هر دو قوس در پشت فرش نشانگر یک گره است و پود در این فرش از پشت فرش کاملاً مشخص است.
کرباس بافت:
در این بافت بر خلاف سه شیوه‌ای که ذکر شد، پود به دور تارهای چله به صورت مواج حرکت می کند، پود حالت سفت و کشیده دارد و این تار های چله هستند که نسبت به پود حرکت مواج دارند. این ویژگی بدین علت است که تارهای چله، کمی شل تر از معمول تحت کشش قرار بگیرند و با ادامه ی روند بافت، تارها سفت تر می شوند تا به صورت مستمر در هنگام بافت، شل و متناسب با بافت تنطیم شوند.
در صورت شل نکردن تارهای چله رج های گره بر روی هم قرار نمی گیرند و در صورت ادامه ی کار تارهای چله پاره خواهند شد. ویژگی قابل توجه بافت کرباسی حرکت مواج تارهای چله است به صورتی که فاصله ی بین تارهای چله در این شیوه ی بافت، می تواند به هم چسبیده یا با فاصله ای معادل نصف قطر چله مورد مصرف و یا به اندازه ی قطر آن باشد، که بسته به میزان فاصله چله ها، نمای پشتی گره ها در فرش به صورت «تک نما» (هر قوس یک گره) و «نیم نما» (هر یک و نیم قوس معادل یک گره) و«جفت نما» (هر دو قوس معادل یک گره) است.
به طور خلاصه میشود اینگونه گفت که هر شیوه معایب و مزایایی دارد که انتخاب بین آنها به شرایط فرد انتخاب کننده بستگی دارد. اینکه در یک شیوه دوام قالی یا مدت زمان بافت آن نسبت به شیوه دیگر کمتر یا بیشتر است، جزو خاصیت های منحصربفرد هر تکنیک محسوب میشود. بنابراین این پرسش که کدام یک از این شیوه‌ها بر دیگری مزیت دارد، جواب روشن و واضحی ندارد! پس، هر فرد متناسب با شرایط، اولویت‌های خویش در انتخاب قالی و حتی سلیقه شخصی و با در نظرگرفتن خصوصیات هر تکنیک، اقدام به انتخاب شیوه‌ی بافت قالی خواهد کرد.